اطلاعات تاریخی

قدمت باستان‌شناسی دقیقی از بناهای ارگ بم در دست نیست. با این حال، از طریق منابع تاریخی و متون باستانی، اولین سکونت انسان در این منطقه را می‌توان به قلعه ساخته شده توسط هخامنشیان، در حدود ۵۷۹–۳۲۳ قبل از میلاد ردیابی کرد. برخی از ویژگی‌های ارگ، مانند استقرار آن بر روی سکوی ترکیبی از بالای تپه طبیعی و تراس دست‌ساز، توسط باستان‌شناسان با مدل هخامنشی تخت جمشید مقایسه شده‌است.

در زمان حکومت اشکانیان، قلعه گسترش یافت و به ارگ بم تبدیل شد. در مطالعه تطبیقی با عنوان «بم و تاریخ مختصر شهرسازی و شهرسازی در ایران» به این نتیجه رسیده شد که هسته اصلی شهر بم و بخش والی در دوران اشکانیان ساخته شده‌است. در زمان ساسانیان این قلعه به تصرف اردشیر بابکان درآمد. استحکامات و دیوارهای جدید بین سالهای ۲۲۴ تا ۶۳۷ پس از میلاد ساخته شد.

در سال ۶۴۵ میلادی منطقه کرمان به تصرف اعراب درآمد و احتمالاً ارگ بم در جریان جنگ آسیب دیده‌است. یکی از فرماندهان عرب، مسجد الرسول را تأسیس کرد که یکی از نخستین مساجدی است که در اوایل دوران اسلامی در ایران ساخته شده‌است. در سال ۶۵۶ میلادی خوارج، گروهی از مسلمانان که از علی بن ابی‌طالب شکست خوردند، به کرمان و بم گریختند و در ارگ بم ساکن شدند. در سال ۸۶۹ میلادی یعقوب بن لیث صفار که با عباسیان می‌جنگید خوارج را شکست داد و ارگ بم را تصرف کرد. سپس این ارگ به مقر اصلی او تبدیل شد. نام بم برای اولین بار توسط نویسندگان اسلامی در قرن دهم میلادی ذکر شده‌است. به گفته این نویسندگان، بم در آن زمان بازاری مستقر بود که توسط یک منطقه کشاورزی وسیع احاطه شده بود. این شهر به خاطر پارچه‌های نخی ظریف و خوش ذوق، قلعه تسخیرناپذیر، بازارهای شلوغ و نخل‌هایش معروف بود.

پس از حمله مغول به ایران، بم و منطقه کرمان به خاندان قره‌ختائیان واگذار شد که از سال ۱۲۴۰ تا ۱۳۶۳ میلادی بر منطقه حکومت کردند. بم از موقعیت استراتژیک در مسیر ادویه بهره می‌برد که این منطقه را به جاده ابریشم متصل می‌کرد. این شهر به دلیل پرورش کرم ابریشم و صنعت ابریشم شکوفا شده بود.

در دوران حکومت صفویه، از سال ۱۵۰۲ تا ۱۷۲۲، ایران دوره ای از صلح و ثبات نسبی را پشت سر گذاشت. ارگ بم و سایر نقاط کشور توسعه چشمگیری داشت. کاخ چهار فصل در این دوره ساخته شد. در اواخر حکومت صفویه، ارگ بم توسط بنیانگذار سلسله قاجار، آقا محمدخان، فتح شد که از ارگ به عنوان نقطه استراتژیک برای دفع تهاجمات افغان‌ها و بلوچ‌ها استفاده کرد و در نتیجه آن را به نظامی تبدیل کرد. مجتمع در سال ۱۸۳۹ آقاخان اول، امام فرقه اسماعیلیه نزاری علیه محمدشاه قاجار قیام کرد و به ارگ بم پناه برد تا اینکه شاهزاده فیروز میرزا که بعدها به فرمان فرما (حاکم الحکام) شهرت یافت. او را دستگیر کرد. افزایش حضور نظامی در داخل دیوارهای ارگ بم، مردم را به تدریج در خارج از محدوده باروها ساکن کردند. فیروز میرزا در سال ۱۸۸۰ می‌نویسد که در محوطه ارگ فقط نیروهای نظامی ساکن هستند و پیشنهاد کرد که شهر قدیمی و متروکه ای که در پای ارگ قرار داشت تخریب شود و منطقه به باغ تبدیل شود. در سال ۱۹۰۰ ساخت شهر جدید بم آغاز شد و مردم به تدریج شهر بم قدیم را ترک کردند.

ارگ تا سال ۱۹۳۲ به عنوان پادگان استفاده می‌شد. با این حال، از آن زمان، پادگان و شهر قدیمی متروکه شده‌است. در سال ۱۹۵۳، این منطقه به عنوان یک مکان تاریخی مهم ملی شناخته شد و روند تدریجی نگهداری و مرمت آغاز شد. با این حال، بیشتر کارها از سال ۱۹۷۳ به بعد انجام گردید.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، ارگ بم تحت مسئولیت سازمان میراث فرهنگی ایران (ICHO) قرار گرفت. ارگ در سال ۱۳۷۲ به عنوان یکی از پروژه‌های شاخص سازمان میراث فرهنگی معرفی شد.